Osnova Sazvežđa

Šta je sazvežđe?
Sazvežđe je grupa zvezda za koje se čini da formiraju obrazac ili sliku poput Oriona Velikog lovca, Lava Lava ili Bika. Sazvežđa su lako prepoznatljivi obrasci koji pomažu ljudima da se orijentišu koristeći noćno nebo. Postoji 88 „zvaničnih“ sazvežđa.

Da li su zvezde u sazvežđu jedna blizu druge?
Ne nužno. Svako sazvežđe je skup zvezda koje su raspoređene u svemiru u tri dimenzije – sve zvezde su različite udaljenosti od Zemlje. Čini se da su zvezde u sazvežđu u istoj ravni jer ih posmatramo sa veoma, veoma, dalekog rastojanja. Zvezde se veoma razlikuju po veličini, udaljenosti od Zemlje i temperaturi. Tamnije zvezde mogu biti manje, udaljenije ili hladnije od svetlijih zvezda. Po istom principu, najsjajnije zvezde nisu nužno najbliže. Od zvezda u Labudu, labudu, najslabija zvezda je najbliža, a najsjajnija zvezda je najudaljenija!

Kako se zovu sazvežđa?
Većina imena sazvežđa koja poznajemo potiče iz drevnih bliskoistočnih, grčkih i rimskih kultura. Identifikovali su jata zvezda kao bogove, boginje, životinje i objekte svojih priča. Važno je shvatiti da ovo nisu bile jedine kulture koje naseljavaju noćno nebo likovima važnim za njihov život. Kulture širom sveta i tokom vremena – Indijanci, Azijci i Afrikanci – su pravili slike sa tim istim zvezdama. U nekim slučajevima sazvežđa su možda imala ceremonijalni ili verski značaj. U drugim slučajevima, grupisanje zvezda je pomoglo da se obeleži protok vremena između sadnje i žetve. Postoji 48 „drevnih“ sazvežđa i to su najsjajnije grupe zvezda – one koje se lako posmatraju golim okom. Zapravo postoji 50 „drevnih“ sazvežđa; astronomi su jedno od sazvežđa (Argo) podelili na 3 dela.

„Moderna“ sazvežđa — poput pauna, teleskopa i žirafe — identifikovali su kasniji astronomi iz 1500-ih, 1600-ih i 1700-ih koji su koristili teleskope i koji su mogli da posmatraju noćno nebo na južnoj hemisferi. Ovi naučnici su “povezali” tamnije zvezde između drevnih sazvežđa. Postoji 38 savremenih sazvežđa.

Godine 1930. Međunarodna astronomska unija je zvanično navela 88 modernih i drevnih sazvežđa (jedno od drevnih sazvežđa je podeljeno na 3 dela) i nacrtala granicu oko svakog od njih. Granične ivice se sastaju, dele imaginarnu sferu – nebesku sferu – koja okružuje Zemlju na 88 delova. Astronomi smatraju da je svaka zvezda unutar granice sazvežđa deo tog sazvežđa, čak i ako nije deo stvarne slike.

Da li su sve zvezde deo sazvežđa?
Ne, postoje milijarde zvezda, a samo delić njih čini oblike naših sazvežđa — to su zvezde koje se lako vide golim okom. Drevni posmatrači su povezivali ove zvezde u slike zvezda.

Sve zvezde, međutim, spadaju u granice jednog od 88 regiona sazvežđa. Dok su astronomi proučavali noćno nebo modernim teleskopima, mogli su da razaznaju zvezde u tamnim prostorima oko sazvežđa — zvezde koje nisu bile deo originalnih slika zvezda. Neke od ovih zvezda možete videti posmatrajući nebo u tamnoj noći. Ako pogledate u nebo dvogledom, videćete još više zvezda. Ako imate teleskop, videćete još više! Sve zvezde koje vidite pripadaju jednoj posebnoj grupi zvezda – zvezdama u našoj galaksiji, Mlečnom putu.

Kako se imenuju i nalaze zvezde i drugi objekti na nebu?
Stotine najsjajnijih zvezda, onih vidljivih golim okom, dobile su imena u davna vremena. To uključuje Eltanin od Draka, Zmaja i Vega u Liri, Liri. Mnoge od ovih zvezda imaju više imena, pošto su ih posmatrale različite kulture.

Danas se zvezde nazivaju po njihovim koordinatama na nebeskoj sferi. Ovo je zamišljena sfera koja okružuje Zemlju. Severni i južni pol Zemlje mogu se proširiti u svemiru do ove sfere, označavajući severni i južni nebeski pol, polove oko kojih se sfera okreće. Polaris označava presek proširenog severnog pola i sfere. Zemljin ekvator, proširen u svemir, seče sferu na nebeskom ekvatoru, dele ga na severnu i južnu hemisferu. Sve zvezde i objekti u svemiru, kao što su sazvežđa, mogu se mapirati u odnosu na polove i ekvator nebeske sfere. Njihov položaj severno ili južno od nebeskog ekvatora — u suštini njihova geografska širina — naziva se „deklinacija“. Njihov položaj na istoku ili zapadu u suštini je njihova geografska dužina, ili pravi uspon, meren satima, minutama i sekundama. Na Zemlji merimo geografsku dužinu istočno ili zapadno od Griniča u Engleskoj; prava ascenzija na nebeskoj sferi meri se od preseka ekliptike (ravan Zemljine orbite) i nebeskog ekvatora.

Postoje brojni katalozi zvezda, od kojih svaka ima različitu šemu za označavanje položaja; to znači da svaka zvezda ima još više imena! Jedan od najpoznatijih kataloga iz 1800-ih, Bonn Survei, deli nebo na 1° široke trake deklinacije i numeriše zvezde od zapada ka istoku pomoću pravog uspona. U Bonskoj anketi („Bonner Durchmusterung“), Vega je „BD+38° 3238“ — 3238. zvezda u pojasu između 38° i 39° severno. Drugi katalog, katalog Smithsonian Astrophisical Observatori (SAO), integriše 10 kataloga da uključi pozicije preko 250.000 zvezda. Vega je SAO 067174 u ovom katalogu. Svemirski teleskop Habl je omogućio astronomima da vide još više zvezda! Katalog zvezda vodiča za svemirski teleskop Hubble trenutno navodi koordinate preko 19 miliona svetlih objekata — 15 miliona od kojih su klasifikovane kao zvezde!